Elektrik sektörünün en önemli konularından birisi sistemlere uygulanan elektriksel testlerdir. Başta insan sağlığı ve güvenliği olmak üzere şebeke güvenliği, elektriksel sistem güvenliği vb. birçok alanda bu testlerin doğru ve standartlara uygun şekilde yapılması her sistem ile bileşenlerinin düzgün çalışmaya devam etmesi açısından kritik öneme sahiptir.
Sistemlerde yaşanan en ufak arıza bile çok büyük zararlara yol açabilir, başka arızaları tetikleyerek daha büyük bir soruna sebep olabilir ve sistemin aksamasına yol açabilir. Bir sistemde varsa arızaların tespit edilmesi ya da arıza olma ihtimali bulunan kısımların belirlenmesi elektrik testleri sayesinde gerçekleşir. Ayrıca sistemin güncel durumunu takip etmek ve düzenli kontroller için de bu testlere ihtiyaç duyarız.
Döngü Empedans Testi
Döngü empedansı, elektrik hattı ve koruyucu toprak arasında ölçülen kaynak empedansıdır. Aşırı akım koruma elemanları ile güvenliği sağlanan elektrik tesisatlarında döngü empedansı mutlaka ölçülmelidir. Bunun nedeni; aşırı akım koruma sistemlerinde herhangi bir kısa devre anında oluşan hata akımı yüzünden bu sistemin devreyi istenilen zamanda açması gerektiği ve bunun için empedans değerinin belirli standartlar aralığında olması gerekir. Aksi takdirde bu koruma sistemi düzgün çalışmaz ve devre zamanında açılmadığı için başka arızalar ortaya çıkabilir. Elektrik tesislerinin ve sistemlerinin düzgün çalışmaya devam etmesi için bu test düzenli olarak yapılmalıdır.
İzolasyon Direnci Testi
İzolasyon direncini (yalıtım direnci olarak da adlandırabiliriz), bir elektrik sisteminde bulunan yalıtkan maddelerin elektrik akımına karşı direnci olduğunu söyleyebiliriz. Yalıtım direnci testi insan sağlığı ve cihaz güvenliği için en önemli testlerden birisidir. Çalışanların sistemle temas ettikleri kısımda veya üzerinde çalıştıkları alanda yeterince elektriksel yalıtım olmazsa can güvenliği tehlikede demektir.
Ayrıca sistemin kendi içindeki yalıtımı da cihazın veya tesisatın çalışabilmesi ve aksi durumlarda kendini koruyabilmesi için de oldukça önemlidir. Bu test dışarıdan sisteme gerilim uygulanarak yapılır ve yalıtkan malzemelerin durumu gözlenir. Yalıtkan malzemeler zamanla iletken hale gelebilir ve bu durum büyük tehlike oluşturur. Yapılan düzenli ölçümler sayesinde hem can güvenliği hem de cihaz güvenliği sağlanmış olur.
İzolasyon Direnci Test cihazları genel olarak Meger diye isimlendirilen cihazlardır. Bu isimlendirmenin sebebi, Megger markasının izolasyon testi alanında uzun yıllardır sektör lideri konumunda olması ve bu alandaki üstün başarısıyla test ile adının özdeşleşmesidir.
Bu cihazların çalışma mantıkları, içerisindeki gerilim jeneratöründen istenen seviyelerde gerilim üretmek üzerine kuruludur. Cihaz bir taraftan gerilim üretip bunu izolasyon direnci ölçümü yapılması istenen 2 iletkenden birine enjekte eder ve diğer iletkende herhangi bir gerilim yükselmesi olup olmadığını tespit eder. Direnç tabirinin olmasının sebebi ise iletkenler arasında yalıtım olması için bir direnç gösterilmesi gerektiği içindir. Direnç değeri ne kadar yüksekse o kadar iyi yalıtılmış demektir.
Basit olarak izolasyon direnci (yalıtım direnci) ölçümü, dielektrik malzemeye DC gerilim uygulanarak yapılır. Dielektrik malzemenin geçirdiği akımın ölçülmesi akabinde uygulanan gerilim üzerinden ohm kanununa göre hesaplanan direnç, izolasyon (yalıtım) direncidir.
Eğer kablo izolasyon testi nasıl yapılır sorusunu cevaplayacak olursak; her bir kablonun birbirine karşı ve toprağa karşı izolasyonlarının kontrol edilmesiyle yapılır diyebiliriz. Bu şekilde fazlar arası, faz-toprak arası, faz-nötr arası izolasyonun sağlanıp sağlanmadığı tespit edilmiş olur.
İzolasyon Direnci Nasıl Ölçülür?
İzolasyon direnci ohm veya megaohm cinsinden yalıtım direncinin doğrudan okunmasını sağlayan küçük, taşınabilir bir yalıtım test cihazı ile kolaylıkla ölçülebilir. Yalıtım test cihazı dahili bir doğru akım jeneratörüne sahip yüksek aralıklı bir direnç ölçerdir. Bu cihaz, uygulanan gerçek voltajdan bağımsız olarak direncin doğrudan okunmasını sağlayan hem akım hem de voltaj bobinleri içeren özel bir yapıya sahiptir. Bu yöntem tahribatsızdır; yani, yalıtımın bozulmasına neden olmaz.
Topraklama Direnci Testi
Topraklama; her elektriksel sistem, tesisat ve cihaz için oldukça önemlidir. Farklı çeşitlerde topraklama türleri vardır ve sistemin kullanıldığı duruma göre farklı topraklama uygulamaları yapılır. Topraklama direnci, toprağın elektrik akımını geçirebilme durumunda gösterdiği dirençtir. Topraklama direnci testi bir elektrik tesisatında güvenliğin temelini oluşturur. Ne kadar iyi topraklama direnci olursa sistemin temeli o kadar sağlam olur diyebiliriz. Topraklama ölçümü meger test cihazı yardımıyla hassasiyetle yapılır. Ayrıca oldukça önemli bir test olduğundan belirli aralıklarla düzenli şekilde bu test yapılmalıdır. Toprağa belirli elektrotlar çakılarak ve sonrasında gerekli bağlamalar yapılarak ölçülür.
Topraklama Ölçümü Neden Yapılır?
- Topraklama sayesinde cihaz üzerindeki kaçak akımlar ve statik elektrik toprağa akacaktır. Böylece can güvenliği sağlanacak ve cihazların zarar görmesi önlenecektir.
- Topraklamanın görevini yapabilmesi için cihazın gövdesinden toprağa kadar olan elektriksel direncin yeterince düşük olması gerekir. Söz konusu direncin, periyodik olarak kontrol edilmesi gerekmektedir.
İşçi Sağlığı ve İş güvenliği Tüzüğünün 270-354 maddeleri gereği elektrik tesislerinde topraklama yapılması gereklidir. Ayrıca 21.08.2001 tarih ve 24500 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği’nin 7. Ve 10. Maddeleri gereğince topraklama tesisatının yapılması ve periyodik olarak ölçülmesi zorunlu hale getirilmiştir.
Süreklilik ve Direnç Testi
Süreklilik testi aslında adından da anlaşılacağı üzere elektrik sisteminin devamlılığını kontrol eden elektrik testidir. Özellikle topraklama sistemlerinde topraklamanın düzgün ve istenilen seviyede devam etmesi için oldukça önemlidir. Süreklilik testinin yapılma amacı iki iletken arasında bulunan direnci ölçmektir. Bu sayede iletkenler arasındaki geçiş de gözlenebilir. Elektrik tesisatında veya sisteminde meydana gelen yıpranmalar, eskimeler gibi sorunları tespit ederek önemli bir veri sağlar. Tüm sistemden geçen akım değerine bakarak ölçülür, hatta sigorta ve şalterlerden geçem akım değerlerine de bakar.
Faz Sırası Testi
Faz sırası testi, üç fazlı elektrik sistemlerinde faz sırasını belirlemek ve kontrol etmek için yapılan testtir. Bu sistemlerde faz sırası oldukça önem taşımaktadır. Fazların belirli bir sıra halinde olmaları gerekmektedir aksi takdirde olumsuz sonuçlar meydana gelir. Özellikle elektrik motorlarında faz sırası testi mutlaka yapılmalıdır, faz sırasının yanlış olması motorun ters yöne dönmesine sebep olabilir ve bu da daha büyük sonuçlar doğurabilir. Ayrıca üç fazlı sistemlerin verimli ve düzenli çalışmaya devam etmesi için de oldukça önemli bir testtir. Belirli faz sırası test cihazlarıyla ölçülür ve bu test sayesinde gereksiz arızalar da önceden önlenebilir.
Gerilim Düşümü Ölçümü
Bu ölçüm süreklilik testinin sonuçlarına bağlı şekilde ölçülebilir. Sistemde gerçekleşen voltaj düşüşü sonucunda sistemin nasıl tepki verdiği, çalışmaya nasıl ve hangi değerlerle devam ettiğini ölçmek için yapılan testtir diyebiliriz. Hem sistemin hem de koruma elemanlarının düzgün çalışıp çalışmadığı kontrol edilir. Sistem önce nominal voltaj değeriyle çalıştırılır ve kademeli şekilde voltaj azaltılarak sistemin durumu gözlenir. Düzenli yapılan kontroller sayesinde sistemin devamlılığını ve güvenliğini bu test sayesinde sağlayabiliriz.
Akım Ölçümü
Akım ölçümü elektrik tesisatının veya sisteminin düzenli çalışmaya devam etmesi için oldukça önemlidir. Sistem üzerinden geçen akım istenmeyen değerlerde olursa bu sistemde bir arıza vardır demektir. Düzenli şekilde bu ölçümün yapılması gereklidir. Bu sayede sistemin devamlılığı sağlanmış olur. Akım ölçümü de aslında süreklilik testi ile benzer amaca sahiptir diyebiliriz. Multimetre gibi çeşitli ölçüm cihazlarıyla akım ölçümü yapılır.
Gerilim Ölçümü
Gerilim ölçümü elektrik sistemlerinde çok önemli bir yere sahiptir. Sistemin bazı bölümlerinde istenmeyen gerilim değerleri elde edilirse sistemde bir sorun vardır. Kimi bölümlerde bu gerilim sonuçları istenirken farklı bölümlerde farklı gerilim değerleri istenebilir. Bu değerlerin düzenli ölçümü de hem sistemin devamlılığı hem de güvenliği için önemli bir husustur. Gerekli test cihazlarıyla sistemlerdeki gerilim değerleri ölçülür ve veriler değerlendirilir.
RCD (Kaçak Akım Rölesi) Testi
Elektriğin kaçak akım oluşturarak meydana getirebileceği sakıncalı durumlara engel olmak için yaşam alanlarında kullanılan kaçak akım röleleri büyük öneme sahiptir. Hayat koruyan bu cihazların periyodik zamanlarda testleri gerçekleştirilmelidir. Öncelikle kaçak akım rölesi nedir, neden kullanılmalıdır sorularının cevaplarına bakalım.
Kaçak Akım Rölesi Nedir?
Üzerinden geçen devreye giren ve devreden çıkan akımların oluşturduğu farka göre içinde bulunan bir toroidin oluşturduğu manyetik akıya göre açma kapama yapan cihazlara kaçak akım rölesi denir. Eğer devreye giren ve devreden çıkan akımlar eşitse fark sıfır olur ve toroidde manyetik akı oluşmaz. Eğer bir fark oluştursa kaçak akım rölesi bunu algılayarak çok hızlı bir şekilde enerji kesilir.
Yaşam alanlarında meydana gelebilecek bir kaçak akım yüksek değerlere ulaşırsa, can ve mal kaybına yol açabilir. Yine yalıtım hatasının neden olduğu kaçak akım değerleri de yangına sebep olabilir. Kaçak akım rölesinin görevi; yalıtım hatasından kaynaklanan hata akımını algılamak ve algılanan kaçak akım değerinin belirlenen değerlerin üzerine çıkması durumunda bağlı bulunduğu devreyi kesmektir. 30mA’de hayat (İnsan Koruma), 300mA’de de tesisat (Yangın Koruma) koruma fonksiyonunu gerçekleştirir.
RCD (Resudial Current Device), bir diğer adıyla kaçak akım rölesi; elektriksel sistemlerde insan sağlığı için çok önemli bir elemandır. Sistemde bir kaçak akım olursa bu akım belirli bir değere geldiğinde sistemin kendini kapatmasını sağlar. Bu sayede tehlikeli olayların önüne geçilmiş olur. Genelde kaçak akım rölelerinin kurulacak sisteme ek maliyet getireceği düşünülür. Ancak bu cihazlar kullanılmazlar ise, hem maddi hem de manevi kayıplar ortaya çıkabilir.
Bunun için tesislerde ve yaşam alanlarında kaçak akım röleleri kullanılmalıdır. Ayrıca kurulacak yere göre uygun standartlar göz önünde bulundurularak uygun kaçak akım rölesinin seçilmesi büyük önem taşımaktadır. Sadece kaçak akım rölesi kullanılarak koruma sağlanmaz. İşin gerçeği, tesisin topraklama sistemi ve var olan sigortaların yanında daha güvenli bir koruma amaçlı sistem tamamlayıcıları olarak kullanılmaları doğru olanıdır.
Kaçak Akım Rölesi Fonksiyon Testi Neden Yapılır?
Elektrikle çalışan cihazlarda ve elektrik taşıyan kablolarda, yalıtım deformasyonu ya da montaj hatası sonucu kaçak akım oluşmaktadır. Bunun sonucunda can ve mal kayıpları yaşanabilir. Sistemin sağlıklı ve doğru çalıştığından emin olmak için periyodik olarak testlerin yapılması gereklidir. Sisteme kaçak akım rölesi entegre edildikten sonra da cihazların periyodik olarak belirli zamanlarda doğru ve sağlıklı çalışıp çalışmadığına ilişkin fonksiyon testleri yapılmalıdır.
Aksi halde tesiste kaçak akım rölesi bulunmasına rağmen sağlıklı bir şekilde çalışmıyorsa, can ve mal kaybı meydana gelebilir. Bu yüzden kaçak akım rölesi bulunan tesislerde bu fonksiyon testlerinin belirli aralıklarla yapılması gerekmektedir. Kaçak akım testi de bu koruma sisteminin düzgün çalışıp çalışmadığını kontrol etmeye yaran elektrik testidir. İnsan sağlığı için çok önemli bir testtir ve düzenli bir şekilde yapılması gerekir.
RCD testleri için, gelişen teknolojiyle birlikte bu alanda da yeni nesil ürünler üretilmeye ve geliştirilmeye devam etmektedir. Testin yapıldığı cihaza göre test yöntemi de değişiklikler gösterebilir. Bu testi yapabilmek için önce test edeceğimiz kaçak akım rölesinin üstünde yazan değerleri kaydetmemiz gerekiyor. Cihazı bu değerlere göre ayarlanır ve test işlemi gerçekleştirilir. Bazı cihazlarda ölçerken cihazın bir ucunu şalter giriş fazına diğerini de şalter çıkış fazına dokundurmamız gerekmektedir.
Bazı cihazlarda ise sadece cihazı prize takmamız yeterlidir. Cihaz kaçak akım rölesinin açma süresini ve açma akımını farklı fazlarda ölçebilir. Kaçak akım rölesinin üzerinde bulunan değerdeki akımı sisteme göndererek rölenin ne kadar sürede açıldığını test eder. Bu değerin farklı katlarını da sisteme göndererek farklı sonuçlar da elde edebilir. Açma akımını ölçerken ise giderek artan akım sisteme verilir ve hangi akım değerinde rölenin açıldığı gözlenir. Bu sayede kaçak akım rölesinin istenilen değerlerde çalışıp çalışmadığı ve arıza olup olmadığı anlaşılır. İnsan güvenliği açısından bu denli önemli bir test için kullanılan cihazın doğruluğuna ve kalitesine oldukça dikkat edilmelidir.
