Fırlatma Evresi yaklaşık 25 dakika süren bu evre, en kısa fakat tüm evreler içinde en önemli olanıdır ve Fransız Arianespace firması tarafından gerçeklestirilmistir. Ateslemeler Fransız Guyanası’ndan, KOUROU dakı fırlatma rampasından, ARIANE 4 roketiyle yapılmıstır. ARIANE 4 roketi kapsülündeki 2 farklı uyduyu yörüngesine yerlestirebilecek kapasitededir. Fırlatma aracı, uyduyu dünya yüzeyinden 200 km yükseklikte ayırır ve transfer yörüngesine bırakır. Bu yörüngenin perigee yarıçapı (yörüngenin dünyaya en yakın noktası) 200 km., Apogee (yörüngenin dünyaya en uzak noktası) 35786 km.’dir ve ekvator düzlemiyle 7º açılıdır.
İlk Yörünge Evresi bu evre yaklasık 15 gündür ve CNES (Fransız Uzay Ajansı, Toulouse, Fransa) tarafından Telesat KU-BAND agı vasıtasıyla gerçeklestirilir. Uydular transfer yörüngesine yerlestirildikten sonra baslayan bu evre ; haberlesme anteninin ve günes panellerinin (önce kısmen sonra tamamen) açılmasını ve birbirini takip eden 3 ana Apogee Boost (arttırılmıs) Motor ateslemesini (422 Newton kuvvet üretebilen Apogee Boost Motor aracılıgıyla) içerir. Chillworth (Ingiltere), Allan Park (Kanada) ve Perth (Avustralya) istasyonları uydu antenlerinin RF görüsü içine girmesiyle telemetri sinyallerini alır ve takip eder.
3 ana Boost Motor ateslemesinden sonra N/S (kuzey-güney) ve E/W (dogu-batı) manevraları yapılarak uydu görevine baslayacagı ideal yörüngesine (jeosenkron yörünge) yerlestirilir. Jeosenkron yörünge dairesel ve ekvator düzlemindedir. Yeni yörünge (görev yörüngesi) jeosenkron oldugundan , TÜRKSAT Yer Kontrol Istasyonları uyduyu yakaladıktan sonra sürekli olarak izlemeye ve kontrol etmeye baslarlar. Yörüngede Test Evresi bu evre 3 hafta kadar sürer. Haberlesme alt-sistem parametre testleri ve performans testleri ana yer kontrol istasyonunda Türk operatörleri tarafından Aerospatiale uydu alt-sistem uzmanlarının destegiyle gerçeklestirilmistir.
Testler G/T, EIRP, beacon sinyal frekansı ölçümlerini, anten ayak izleri belirlenmesini, kazanç-frekans egrilerinin tespitini içerir. Fırlatılma esnasında bir problem olusmadıgından ve testlerin basarısından emin olunduktan sonra, TÜRK TELEKOM kontrolü devralmıs ve uydularımızı isletmeye baslamıstır. Yörüngede Kontrol Evresi bu evrenin, yakıtın harcanmasına baglı olarak, 10-12 yıl kadar sürecegi öngörülmektedir. Bu süre boyunce TURKSAT yer kontrol istasyonu asagıdaki fonksiyonları gerçeklestirir;
- Uyduların düzenli olarak gönderdigi telemetri sinyalleri vasıtasıyla 24 saat izlenmesi.
- Uyduları bazı dıs etkenler yüzünden bozulan ideal yörüngesinde tutmak için her 14 günde E/W (dogu-batı) ve N/S (kuzey-güney) manevralarını yapmak. Bu manevralarla, uydu ‘STATION KEEPING WINDOW’ olarak adlandırılan bir pencere içinde tutulur. Bu pencere, ideal yörüngede sabit bir nokta etrafında +/- 0.1 derecedir.
- Müsterilerden gelen istek üzerine, haberlesme alt sisteminde degisiklikler yapmak.
- 45 gün süren ve yılda iki kez olan eklips sezonu boyunca hergün bosalan bataryaların doldurulması ve ay yada günes nedeniyle girisim olustugunda algılayıcıları hesap dısı tutmak.
- Uydudakı ekipmanların isletilebilir tutlması için periodik kontroller yapmak.
- Herhangi bir anda uyduda olusabilecek acil durumda ilgili prosedürü uygulamak.
- Güvenligi saglamak açısından, uyduya ulasan komutların sifresinin her iki ayda bir degistirilmesi.
‘Deorbiting’ Evresi dördüncü evreden sonra yasam sona erdiginde, uydu kalan yakıtıyla jeosenkron yörüngeden 150 km. yukarıdaki bir yörüngeye transfer edilir. Böylece hala isletilen diger uydulari rahatsız etmemis olur. Bu evre bir iki gün sürer.
PAYLOAD
Repetör ve anten alt sistemlerinden olusmakta olan payload,uyduya gelen sinyalleri alır,güçlendirir, frekans çevirimini yapar ve tekrar yere gönderir.
ANTEN
Yörüngesinde basarıyla çalısmakta olan EUTELSAT II uydularının anteni örnek alınarak yapılan TÜRKSAT anteni,çoklufeed ve çift tabakalı yansıtıcı dan (dual grid reflector) olusmaktatır.
TÜMLESIK ITICI SISTEM (UPS)
N2O4 ve MMH karısımı kullanılan çift yakıtlı itici sistemi itici roketlerini atesleyerek uyduyu LEOP dan sonra gerçek yörüngesine oturmasını saglar.Aynı zamanda bu sistem kullanılarak uydunun yörünge testleri (IOT) ve uydunun daha sonraki ömrü boyunca meydana gelebilecek konum saptamaları düzeltilir.
TELEMETRE,TELEKUMANDA VE UZAKLIK ÖLÇÜM SISTEMI (TCR)
Bu sistem,uydunun durumu ile ilgili olarak yer kontrol istasyonundaki birimlere hizlı ve tam bilgi saglar. Telemetre,uydunun TCR alt birimi tarafından uydunun tüm alt birimlerinden toplanan ve belli bir formatta yer istasyonuna gönderilen bilgilerdir.Bu bilgiler operatörler tarafından gözlemlenir,uydu için gerekli operasyonlar bu bilgiler isıgında belirlenir ve hataları analiz etmek için kullanılır.Operasyonlar dısında monitor amaçlı kullanılır. Telekumanda,yer istasyonundan uyduya gönnderilen komutlardir.Sistemdeki tüm birimler yedekli olup disaridan yapilabilecek müdahalelere karsi komutlar sifrelenerek korumaya alinmistir. Tüm operasyonal fazlarda Ku-band frekans araligi kullanilmaktadir.
Ranging,manevra öncesi ve sonrasi uydunun konumunun belirlenmesi için uydu ile yer istasyonu arasindaki mesafenin ölçümüdür.
ELEKTRIKSEL GÜÇ KAYNAGI SISTEMI (EPS)
Uydu için gerekli elektrik enerjisi , firlatma aninda tamamiyle gövde üzerine katlanan ve yörüngeye yerlestikten sonra ise tamamen açilan üstü günes hucreleriyle kapli iki adet kanat tarafindan üretilir. Günes enerjisini,elektrik enerjisine çeviren günes hucreleri, karbonfiber/bal petegi yapisinda olusturulmus hafif kanatlarin üstündedir.Böylece oldukça basarili bir güç/kütle oranina erisilmistir,(40 W/kg) Ayrica EPS’in bünyesindeki battaryalar sayesinde uydunun günesi görmedigi ‘eclipse’ durumunda gereksinim duyulan tüm enerjiyi saglar.
UYDU KONTROL MERKEZİ :
Uydunun yörüngedeki yerini ve durumunu izlemek ve kontrol etmek Uydu üzerindeki tüm donanim ve yazilimlarin durumlari ve konfigürasyonunu izlemek ve kontrol etmek
Yörüngedeki bir uydu için Uydu Kontrol Merkezi (SCC)’nin fonksiyonlari:
Telemetri isleme, komut gönderme ve yörünge belirleme islemleri Uydu Kontrol Merkezindeki diger ekipmanlarin izlenmesi ve kontrolü Veritabani islemleri ve operatörün gerektiginde güncellestirmesi
Uydu Kontrol Merkezi, asagidaki ekipmanlarla görevlerini yerine getirebilecek kapasitededir:
İki uydu, Bir yazilim simülatörü (iki uyduyu da simüle eder)
SCC bir VAX konfigurasyonuna dayanir ve donanim olarak sunlari içerir:
2 VAX 4000 ve 4 is-istasyonu, ana istasyondaki SCC için
1 VAX 4000 ve 2 is-istasyonu, yedek istasyondaki SCC için.
Insan-makina iliskisi bütün islemleri kolaylastiran en son sistemlerle saglanmaktadir
Şifreleme Sistemi
Operatörle etkilesim ve baglantilari kontrol eden bir PC
Sifreleri yazmak için bir yazici ve kayit defterleri
Sifreleri saklamak ve yüklemek için bir PROM programlayici
Iletisim Gözlem Merkezi (Communication Monitoring Center, CMC ) uydu üzerinden verilen hizmetin sürekliligini saglamak için günlük tüm çalismalari uygular, iletisim hizmetlerini (TV, data, telefon....) gözlemleyip denetler ve 24 saat boyunca uydular üzerindeki trafigin düzenlenmesini saglar. Bu aktiviteler CMC'deki Türksat çalisanlari tarafindan yerine getirilir.
CMC'nin ana görevleri asagidaki gibidir:
- Çalisma planlari, trafik düzenlemesi, beklenmedik acil durumlara müdahale, sistmin gelismesinin geregi olan diger düzenlemeler ve degisikliklerin uygulanip , denetlenmesi ve kordinasyonunun saglanmasi
- TV tasiyici line-up testleri ve diger özel testlerin kordinasyonu, uygulama ve denetimi
-Testler için CSM / IOT (Communication System Monitoring In Orbit Test )'nin kontrolü , koordinasyonu ve system performansi ile ilgili verilerin toplanip degerlendirilmesinin yapilmasi.
-Türksat'daki iletisim hizmetlerinin (Tv ,data,telefon...) on-line gözlemlenmesi.
-Limit disi alarmlari biriktirmek ve gözlemlemek:
- Frekans
- EIRP
- C/N
- Krospolarizasyon
-Yer istasyonlarindan kaynaklanan iletisim hatalarinda , ilgili yer istasyonlarinin uygun müdahalelerde bulunmasini saglamak ve arizayi gidermek için çesitli testleri veya incelemeyi kontrol etmek.
-Ilk line-up testleri, ariza bulunmasi ve giderilmesi sirasindaki kayitlari tutmak.
-Yer istasyonlarina herhangi bir problem veya özel bilgi tedariki gereken durumlarda herhangi bir zaman diliminde yardimci olma.
Bir uydunun EIRP değerleri tüm ömrü boyunca aynı mı kalır?, Değilse her yıl ne kadar azalır?
Bir uydunun ömrü süresi içinde transponder performansında küçük ölçüde de olsa bir zayıflama olabilir. Ancak EIRP prensip olarak sabit kabul edilir. Link tasarımı ön çalışmaları sırasında matbu EIRP ayak izleri kullanılabilir. İnce ayrıntılar hassas şekilde hesaplandıktan sonra ise müşteri, uydu işletmecsi ile görüşerek tasarıma son şeklini verilebilir. Çünkü transponderlerin performansları arasında küçük farklar bulunur. Transponder yaşlanmasının etkileri de işletmeci ile görüşülebilir. Ancak, bu etkiler genelde çok küçüktür.
Çoğu zaman link bütçe hesabında bu küçük etkilerin olsun, yağmur kaybı, vs diğer etkilerin olsun giderilebilmesine yetecek marj bulunur. Güneş enerji panellerinin verimi zamanla güneşten gelen küçük partiküllerin etkisi sonucu biraz düşebilir. Ancak panelin boyutları gerekli gücü en kötü durumda bile sağlayabilmesine yetecek şekilde düşünülmüştür. Örneğin dünyanın güneşten en uzak olduğu, dolayısıyla güneşin gücünün en az olduğu 23.5 derece durumu ve panelerin verim zayıflamasının en fazla olduğu durumlar (uydunun ömür sonu = EOL) da hesaba katılmıştır.
UYDUNUN BAKIMI :
Bakim onarim grubu Donanim ve Yazilim olmak üzere iki alt gruba ayrilir. Donanim Bakim onarim grubu RF ve BB cihazlarinin çalisirligindan sorumludur. Eger bir ariza olursa , arizanin sebebini anlama ve en kisa zamanda arizayi gidermekle yükümlüdür. Cihazlarda çok daha ciddi sorunlar ortaya çikmadan yapilan periyodik kalibrasyonlar, birim testleri ve sistem testleri de vardir. Bu birimde de vardiya usulü çalisilir ve günde 24 saat istasyonlarda mevcut bulunulur. Yazilim bakim onarim grubu normal mesai saatleri içinde çalisirlar ve bilgisayarlarin çalismasi, MCS ve SCC de depolanan verilerin arsivlenmesi ve istasyonda kullanilan yazilimlardan sorumludurlar
TARİHÇE :
Uydularin uluslararasi haberlesme hedeflerinde kullanimi 1965 yilinda INTELSAT organizasyonunun kurulmasi ve ilk haberlesme uydusu olan Early-Bird'in yörüngeye yerlestirilmesiyle baslamistir. Dünya haberlesme teknolojisini yakindan izleyen ülkemizde ise haberlesme için uydulardan yararlanma konusunda ilk çalismalar, 1968 yilinda PTT Genel Müdürlügü bünyesinde Peyk Telekomikasyon Grup Basmühendisligi'nin kurulmasiyla baslamistir. Ayni yil INTELSAT (Uydular Araciligi ile Haberlesme Uluslararasi Organizasyonu) Organizasyonuna üye olunmus ve uydu üzerinden ilk telefon kanallari Yugoslavya ve Iran yer istasyonlarindan yararlanarak Amerika Birlesik Devletleri ile kurulmustur.
Daha sonraki yillarda artan uluslararasi trafigi karsilamak üzere Türkiye'de de bir uydu yer istasyonu kurma çalismalari 1970'li yillarin basinda yogunluk kazanmistir. Daha sonraki yillarda Avrupa ülkeleri arasindaki trafigin artmasiyla yeni bir uydu sistemi ve organizasyonu kurma çalismalari, ülkemizin de istirakiyle baslamis ve 1977 yilinda 17 ülkenin katilimiyla EUTELSAT (Uydular Araciligi ile Haberlesme Avrupa Organizasyonu) Organizasyonu kurulmustur.
EUTELSAT sistemiyle çalisan AKA-2 yer istasyonu 03 Kasim 1985 tarihinde hizmete verilmis ve bunu diger yer istasyonlarinin kurulmasi izlemistir. Dünyada gelisen uydu haberlesme teknolojisi, ilk yillarda sadece uluslararasi trafigi aktarmak amaciyla kullanilmis, daha sonralari ise hizli bir gelisme göstererek ülkelerin kendi milli haberlesme alanlarinda da kullandiklari bir sistem haline gelmistir. Uydu teknolojisinin gelismesine paralel olarak ülkemiz de kendisine ait uzay kesimini temin etmek için yabanci uydu kuruluslarindan uydu kanali kiralama yoluna gitmistir. Diger uydulardan televizyon ve yurtiçi telefon haberlesmesi amaciyla kanal kiralamanin ekonomik olmadigi dikkate alinarak, milli uydu sistemlerimizin gerçeklestirilmesi için çalismalar yapilmasi gerekliligi ortaya çikmistir.
INTELSAT (Uydular Araciligiyla Haberlesme Uluslararasi Teskilati) 1964 yilinda birkaç ülkenin pay ortakligi ile kurulan INTELSAT, Mart 97 tarihinde Özbekistan'in ortakligi ile üye ülke sayisi 141'e ulasmistir. Bu sayiyla Intelsat dünyanin en büyük uydu haberlesme kurlusudur. Yalniz üye ülkeler degil dünyanin her toplulugu ve sirketi INTELSAT 'in saglamakta oldugu data/ses, video servislerinden ve yeniliklerinden faydalanmaktadir. Bu organizasyona 1968 yilinda üye olan Türkiye % 1.643509'luk yatirim payi ile Intelsat'a üye ülkeler arasinda 15'inci büyük paya sahip ülke durumundadir.
EUTELSAT (Uydular Araciligiyla Haberlesme Avrupa Teskilati)
Avrupa'nin sabit ve mobil uydu haberlesmesini saglamak amaciyla EULTELSAT, 17 Avrupa ülkesinin katilimiyla 1977 yilinda kurulmustur. 28 Subat 1998 tarihi itibariyle üye ülke sayisi 46'ya ulasmistir. EUTELSAT tarafindan isletilen uydular üzerinden, telefon, fax, data, VSAT, mobil, analog TV ve digital TV hizmetleri verilmektedir.Türkiye bu organizasyona 1985 yilinda üye olmustur. 4 Kasim 1997 tarihi itibariyle % 0.469814 pay orani ile yer almaktadir.
INMARSAT (Uydu Araciligiyla Mobil Haberlesme Uluslararasi Teskilati)
INMARSAT, mobil haberlesme alanindaki eksikligin kapatilmasi ile gemicilik ve deniz emniyetinin saglanmasi amaciyla 26 üye ülkenin katilimiyla 1979 yilinda olusturulmus ve 1982 yilinda Marisat uydulari üzerinden çalisan ilk uydu kiyi yer istasyonu servise verilmistir. Halen 81 üye ülke bulunmaktadir. Ülkemiz, INMARSAT organisazyonuna 16 Kasim 1989 yilinda üye olmustur. Halen bu teskilattaki yatirim hissesi % 0.26250'dir.
Dogrudan TV ve radyo yayini yüksek güçlü transponder'ler sayesinde, yayin alisi 60-120 cm çapli antenler ile mümkündür. Merkezden uzak alanlar da TVRO anten dagitim agindan TV programlarini alabilirler. Bunun yaninda spectrum bollugu sayesinde diger özel kuruluslarin Radyo ve TV taleplerini karsilamak mümkündur. Telefon Hizmetleri uydu yer Radyo-link veya kablo baglantilarinin kurulmasinin güç oldugu yerlerde telefon, data, telex ve fax hizmetleri istasyonlari araciligiyla uydu seçenegini kullanabilirler.
