Jeneratör; soğutma suyu ve antifrizi, yakıt, yağlama yağı ve şarjlı akünün sağlanması durumunda, götürüldüğü yerde hemen devreye verilecek şekilde tasarlanmıştır. Michael Faraday 1831 yılında elektrik üretebilen “Faraday disk” adında küçük bir jeneratör üretmiş ancak onun bu icadı o yıllarda büyük teknolojik atılımlara neden olmamıştır.
1850’li yıllarda ise artık seri olarak üretilmeye başlayan dinamolar ilk kez yaygın olarak aydınlatma amacıyla kullanılmıştır. 1880’de Thomas Edison ve Joseph Swarm elektrik ampulünü bulunca, jeneratörlere ve güç kaynaklarına büyük ihtiyaç duyulmuştur. Edison şirketi 1882’de New York’ta, Londra’da ve Milan’da elektrik enerisini aydınlatmada kullanmak için DC üreten merkezler kurmuştur. Tesla, 1887 yılında AC motor ve enerji iletimi ile ilgili jeneratörlerden, transformatörlere kadar yedi ayrı patent başvurusunda bulunur.
1890 yılının başlarına kadar olan transformatörlerdeki ve jeneratör sistemlerindeki gelişmeler sonucunda Amerikalı Nikola TeslaAC’nin elektriki güç naklindeki kullanım avantajlarını ispat etmiştir. AC jeneratörlerini kullanan ilk büyük hidroelektrik santrali ise Niagara şelalesinde 1895’te açılmıştır. Dinamolar, güç endüstrisinde, elektrik enerjisi üretiminde kullanılan ilk jeneratörlerdir.
Bu yazıda verilen tavsiye ve kurallara uyulması halinde jeneratör uzun süre maksimum performans ve verimde çalışacaktır. Bu nedenle aşağıda yazılı tavsiyelere uyulması uygun olacaktır.
1) Kirli ve tozlu ortamda jeneratörün düzenli çalışma-sını sağlamak amacıyla daha sık bakım yapmaya dikkat edilmelidir.
2) Her zaman ayarlar ve onarımlar, bu işi yapmak için yetkili ve eğitimli bir kişi tarafından yapılmalıdır.
3) Her jeneratör, şasesi üzerine yapıştırılmış etiket üze-rinde gösterilen bir model ve seri numarasına sahiptir. Ayrıca bu etiket üzerinde jeneratörün imalat tarihi, gerilimi, akımı, kVA cinsinden gücü, frekansı, güç faktörü ve ağırlığı verilmiştir. Bu etiket bilgileri yedek parça siparişi, garantinin işlemesi veya servis sağlanması için gereklidir.
4) Tavsiye edilen yağlama yağı, soğutma suyu ve yakıtın kullanılması.
5) Orijinal motor – jeneratör parçalarının kullanılması
6) Tavsiye edilen emniyet ve montajla ilgili tedbirlerin alınması
Kablo Sistemleri:
Büyük güçteki jeneratör transfer panosu jeneratör odasının dışına ve dağıtım panosu odasına monte edilir.Özel proje uygulamalarında bu sistem değişikliğe uğ-rayabilir. Alternatör çıkış terminallerinden çıkacak güç kabloları esnek yapıda H07RN-F tipi kablolarla montaj yapılmalı.Esnek güç kabloları kablo kanalı/ merdiveni vasıtasıyla taşınır. Kablolar doğru bir şeklide desteklenmiş , ve ortam ve montaj koşullarına göre seçilmiş olmalıdır.Esnek tek damar güç kabloları herhangi bir panoya veya cihaza girişte demir olmayan metal levha malzemeden geçirilmelidir.
Transfer Panosu:
Küçük güçteki jeneratörler için transfer panosu jenera-tör odasına montaj yapılabilir. 600 Ampere kadar transfer panoları duvara montaj yapılan tiptir. Maksimum derinliği 370 mm dir. Zemin tipi panolar 600 Amper ile başlar. Zemin tipi panonun arkasından minimum 800 mm alan bırakılmış olmalı.
Özellikle dikkat edilecek hususlar:
1. Motor yeterli kilo-watt gücü verecek güçte seçilmeli.
2. Alternatör yeterli kVA gücü verecek güçte seçilmeli.
3. Tanımlanan değişik yükler verildiği zaman frekans ve voltaj çökmesi kabul edilebilir sınırlar içerisinde olmalı.
Müşteri ve danışmanı bir araya gelip, yük profili hakkın-da görüşüp, özellikle en kötü yükleme durumuna göre tüm diğer yükler bağlıyken en ağır etki yapacak yükün yol verilmesi göz önüne alınarak ekonomik çözüm bu-lunması tavsiye edilmiştir.Voltaj ÇökmesiJeneratör tarafından mevcut pasif yük taşınıyorken ve herhangi elektrik motoru çalışırsa sistem üzerinde hız değişimi meydana gelecek ve daha fazla akım çekilmesi-ne sebep olacaktır. Yol verilen motor voltaj çökmesine sebep olacaktır. Yükün anahtarlanmasını (transferi) mü-teakip alternatör terminallerinde meydana gelen voltaj çökmesinin büyüklüğü makinenin subtransient ve tran-sient reaktansının direkt fonksiyonudur.Çökme, V = X’ du ( X’du + C)X’ du: her birim başına doyurulmamış(unsaturated) transient reaktans
Alternatör gücü (kVA veya akım)
C : ----------------------------------
Etki eden yük ( kVA veya akım)
Voltaj Çökmesinin Sınırlanması:
Makine üzerinde meydana gelecek voltaj çökmesini sı-nırlamanın yolları
1. Tesis edilen yükün en büyük parçası olan motorların sayıları içersinde, yüke etki edecek motorların yol ver-me sıralamasının sınırlanmasıyla mümkün olabilir.
2. En büyük güçteki motorlara ilk önce yol verilmelidir.
3. Düşük transient reaktanslı alternatör kullanılabilir, bu da büyük güçte alternatörün seçilmesi ile olur.
Non-lineer :
YüklerGüç elektroniği devrelerinde kullanılan tristörler ve tri-yaklar, besleme kaynağı üzerinde harmonik bozulması-na sebep olan büyük kaynaklardır. Lineer olmayan yük akımları düşük empedanslı şebeke beslemesi üzerinde kabul edilebilir sınırlar içerisinde olabilir fakat monte edilen lineer olmayan yükler içerisinde konvertır kullanılmış ise daha önemli durum olacaktır.
Meydana gelen harmonik akımları kullanılan konvertır ın tipine bağlı olacaktır. Harmonik bozulmasını bastırmak için aşağıdaki metot-lar kullanılmış olabilir: Filtre bankaları: Fitre bankalarının tasarımında yükün çalışma süresi göz önüne alınır ve empedans bilgisi gerekir.
• Tek ünite şeklinde konvertır grupları yapılması
• Faz değiştirme; Üretilmiş olan harmonikler özel doğ-rultucu trafoları kullanarak, ikinci sargı veya açısı değiştirilir.
• Besleme sisteminin empedansının düşürülmesi: Alternatör gücü artırılarak veya özel dizayn edilmiş düşük reaktanslı makine kullanılmasıyla besleme sisteminin empedansı düşürülür.
Flüoresan Lambalar:
Flüoresan lambalar saf kapasitif yükler gibi yüksek tran-siyentli terminal voltajları üretir. Tesis edilen flüoresan lambaların güç faktörü düzeltici kondansatörleri, fırçasız alternatörün döner diyotlar üzerinde zorlayıcı yüksek trasient meydana getirir. Ana sargı ile paralel endüktif olmayan uygun direnç problemin çözümü için kullanılabilir.
Asansörler ve Vinçler:
Asansörler ve vinçler frenlendiği zaman, mekanik enerji, elektrik enerjisi formunda güç kaynağına doğru geri besleme yapabilir. Bu enerji diğer çalışan cihazlar tarafından emilebilir, artan miktardaki güç, alternatörü 40 motor gibi davranmasına ve dizel motoru döndürme yönünde etki etmesine sebep olacaktır. Jeneratör hızı artacak ve dizel motor yakıt governörü yakıt beslemesini düşürecektir. Ters gücün tamamı mekanik kayıplar ve alternatör elektrik kayıpları tarafından emilmiş olmalıdır. Bu nedenle alternatöre bağlanan diğer yüklerin tamamıre-jeneratif gücün seviyesine eşit olmalı. Re-jeneratif gücü emmek için rezistif yük bankası sürekli olarak jeneratöre bağlanması gerekebilir.
Kapasitif Yükler:
Kapasitif yükler alternatörün aşırı ikazlanmasına sebep olurlar. Kapasitif yüklerin etkisi alternatörün manyetik doyumu vasıtası ile sınırlanmış yüksek terminal voltajı meydana getirir.
Dengesiz Yükler:
Elektrik dağıtım panosu planlanırken jeneratöre dengeli yük verilmesini sağlamak oldukça önemlidir. Eğer bir fazdaki yük diğer fazlardaki yüklerden çok ise, bu durum alternatör sargılarının aşırı ısınmasına, fazlar arası çıkış voltajının dengesiz olmasına ve sisteme bağlı olan hassas trifaze (3 fazlı) cihazların hasar görmesine sebep olur. Hiçbir faz akımı jeneratörün nominal akımını aşmamalıdır. Bu yükleme şartlarının yerine getirilmesini sağlamak için mevcut dağıtım sistemi tekrar düzenlenebilir. Kontrol edilemeyen, dengesiz yükten kaynaklanacak arıza devre kesici şalter veya elektronik aşırı akım koruyucu cihaz ile önlenebilir.
