Zaman röleleri, kumanda devresinde bulunan güç kontaktörlerinin kontrolünü sağlamakla ve kontaktörleri kumanda etmekle görevlidir. Zaman Rölesi, devre veya makine olarak adlandırılan mekanizmaları belirli bir süre içerisinde veya bu sürenin sona ermesiyle çalıştıran ya da devreden çıkaran otomatik kumanda devre elemanlarıdır. Diğer bir deyişle zaman röleleri, bobinden enerji kesilmesi veya bobine enerji verilmesinin ardından geçen belirli bir süre sonunda kontakları durum değiştiren röle çeşididir.
Zaman Rölesi Çeşitleri:
Zaman röleleri, çalışma fonksiyonlarına göre farklılaşmaktadırlar. Bir zaman rölesi, aşağıda açıkladığımız en çok kullanılan fonksiyonlardan sadece birisine sahip olabildiği gibi birden fazla fonksiyona da sahip olabilir. Bu tip röleler ise çok fonksiyonlu zaman röleleri olarak adlandırılır.
Zaman Rölesi Özellikleri:
Çekmede Gecikme: Çekmede Gecikme Fonksiyonunda, röleye enerji uygulandığı an itibariyle süre saymaya başlanmakta, ayarlanan t zamanı bitiminde röle çekilmekte ve röle LED’i yanmaktadır.
Bobine verilen enerji ile başlanarak belirlenen sürenin bitiminde kontakları yer değiştirmek için kullanılan fonksiyondur. Bobine enerji verilen ilk anda ani açılıp kapanan kontaklar, belirlenen sürenin bitmesiyle ise gecikmeli açılıp kapanan kontaklar yer değiştirmektedir.
Düşmede Gecikme: İsminden de anlaşılacağı üzere bobine verilen enerjinin kesildiği andan itibaren başlanarak, belirlenen süre bitiminde kontakları konum değiştirmeye yarayan fonksiyondur. Bu fonksiyona sahip rölelerde, bobine enerji verildiği an rölenin kontakları ani olarak yer değiştirmektedir.
Bırakmada Gecikme: Bu fonksiyonda, bobine enerji verildiğinde röle çekmekte ve belirlenen sürede t zamanı saymaya başlamaktadır. Bu t zamanı bittiğinde ise röle bırakıp ilk yerine dönmektedir.
Yıldız-üçgen: Yıldız üçgen fonksiyonuna sahip röleleri büyük güce sahip motorlarda yıldız-üçgen yol verme devrelerinde kullanılmakta olup, bobine verilen enerji ile yıldız bağlantıyı sağlamaktadırlar.
Belirlenen süre bittiğinde kontakların hepsi yer değiştirip, bu büyük güce sahip motoru yıldız bağlantıdan üçgen bağlantıya geçirme görevini üstlenirler. Bu geçiş anlarında olması muhtemel kısa devre olayını önlemek maksadıyla yaklaşık 0,1 saniye boyunca motora enerji verilmemelidir.
Flaşör: Flaşör fonksiyonuna sahip zaman röleleri, bobine verilen enerji ile başlayıp, belirlenen süre boyunca yerini korumakta olan ve bu sürenin bitiminde ilk yerine dönmekte olan röle çeşididir. Flaşör rölelerde enerji bulunduğu süre boyunca bu döngü devam etmektedir.
Asimetrik Flaşör: İki farklı zaman ayarlama imkânına sahip olan ve bobinine verilen enerji ile kontakları yer değiştiren röle çeşididir. Bu fonksiyona sahip rölelerde, belirlenen ilk süre boyunca yerini korumakta ve belirlenen sürenin bitiminde ise normal çalışma konumuna dönmektedir. Bu esnada ikinci belirlenen süre başlayıp biter ve bitmesiyle birlikte kontaklar yeniden yer değişikliği yapar. Verilen enerji kesilmediği sürece bu döngü sürekli olarak devam etmektedir.
Zaman Rölelerinin Kullanım Alanları
Zaman röleleri, istenilen süreye göre programlanabiliyor olduğundan pek çok farklı kullanım alanları bulunmaktadır. Ancak ismi çok bilinmediğinden günlük hayatta kullanılan şeylerin içinde bulunduğundan çoğu kişinin haberi olmamaktadır. Zaman röleleri, sulama esnasındaki sağladığı işlevsel kolaylık sebebi ile sulama kontrolü işlemlerinde yoğunlukla kullanılmaktadır. Tarımsal veya bahçe sulama sistemlerinde gün içerisinde bir ya da birkaç kez çalıştırılacak olan su pompalarının kontrolünü programlanma özelliği ile sağlayabiliyor olan zaman röleleri, tarımın oldukça fazla yapıldığı ülkemiz için büyük kolaylıklar sağlamaktadır.
Aynı zamanda aydınlatma kontrolü de zaman rölelerinin programlanması sayesinde sağlanabilmektedir. Bahçe, park, sokak gibi açık kullanım alanlarında veya bina, okul, hastane, cami gibi kapalı kullanım alanlarında gün içerisinde belirli vakitlerde açılıp kapanabilen aydınlatma sistemlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Zaman röleleri, istenilen sürenin programlanmasını ve hatta bu olayın günlere göre farklı şekilde tekrarlanmasını sağlamaktadır. Bunun için istenilen günlere farklı programlar ayarlanması yeterlidir. Zaman rölelerinin bir diğer kullanım alanı ise eğitimdir.
Yani okullarda zillerin belirli periyotlarla açılıp kapanmasını sağlayan programa sahip şeyler de zaman röleleridir. Zaman röleleri günlük hayatın içinde pek çok yere sahip olduğu gibi ısıtma ve soğutma sistemlerinde de oldukça fazla kolaylıklar sağlamaktadır. Yerleşim alanlarında ya da endüstride ısıtma ve soğutma sistemlerinin periyodik çalışmasını gerektiren durumlar olmaktadır. Bu tür durumlarda bu sistematiği sağlayan program yine zaman rölelerinde bulunmaktadır.
Zaman Rölesi Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Zaman rölesi seçimi yaparken her şeyden önce bakılması gereken husus, rölenin ihtiyacınızı karşılayacak fonksiyon(lar)a sahip olup olmamasıdır. Röleler tek bir fonksiyona sahip olabildiği çok fonksiyonlu zaman röleleri de mevcuttur. Diğer bir önemli husus, kumanda devresinde kullanılan beslenme gerilimine uygun bir zaman rölesi seçmek olmalıdır. Rölelerin modeline bağlı olarak besleme aralıkları değişebilmektedir. Zaman rölesinin kumanda devresinde ihtiyaç duyduğu kontak sayısı da hem ürün seçimini etkileyecek bir kriter hem de satın alacağınız ürün fiyatında belirleyici olan unsurlardan birisidir.
Zaman rölelerinin boyutları, kullanım alanına göre önemli olabilmektedir. Genellikle küçük panolarda kullanılan bu röleler için DIN1 veya maksimum DIN2 boyutlarında olması talep edilmektedir. Zaman ayar trimpotlarının anlaşılır ve açık olması önemli hususlardan birkaç tanesidir. Daha kolay kullanımlara sahip ekranlı zaman röleleri de mevcuttur. Tüm bu özelliklerin dışında röle üzerinde bildirim LEDlerinin olması kullanıcı bilgilendirmek için önemli olabilmektedir.
